“Нийт 3.2 тэрбум ам долларын татварын орлого Монгол улсад орж ирнэгэсэн тооцоолол гаргасан”
Монгол улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2023 оны 10 сард БНФУ-д албан ёсны айлчлал хийсэн бөгөөд тус айлчлалын гол зорилго нь ураны олборлолтын гэрээ байсан. Учир нь ураны олборлолтын гэрээнд гарын үсэг зурж, хөрөнгө оруулалтыг татсанаар Монгол улс нүүрс, зэс гэсэн уул уурхайн бүтээгдэхүүн дээр нэмэгдээд уранаас өндөр ашиг олох эдийн засгийн боломж нээгдэж буй юм. Тэгвэл Монгол улсын Засгийн газар, Франц улсын төрийн өмчид “Орано Майнинг” компани хооронд уран олборлох хөрөнгө оруулалтын гэрээнд өнөөдөр гарын үсэг зурлаа. “Орана Майнинг” компани нь Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байрлах Зөөвч-Овоо, Дулаан-Уул, Өмнөт зэрэг орд газруудад уран олборлох үйл ажиллагаа явуулах юм. Зөөвч-Овоо орд нөөцөөрөө сүүлийн 10 жилд нээгдсэн хамгийн том ураны ордын нэгд тооцогдож байна. Харин “Orano Mining” компани нь дэлхийн хоёр дахь том уран боловсруулах групп бөгөөд дэлхийн ураны үйлдвэрлэлийн 9 хувийг эзэмшдэг. Тэгвэл манай улсад хэрэгжих энэ төсөл нь дунджаар 30-35 жилийн хугацаанд хэрэгжих бөгөөд нийт 3,2 тэрбум долларын татварын орлого Монгол улсад орж ирнэ гэсэн тооцоолол гаргасан юм.
“Уран олборлолт болон боловсруулалт нь олон хүмүүсийг ажлын байраар хангаж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмждэг. Уран олборлогч компаниуд нь олон тооны ажилчдыг ажиллуулах бөгөөд энэ нь орон нутгийн эдийн засагт чухал нөлөө үзүүлдэг юм.Уран нь эдийн засагт чухал үүрэг гүйцэтгэж, хүчирхэг эрчим хүчний эх үүсвэр болох, технологийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулдаг”
Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байрлах Зөөвч-Овоо
Энэхүү төсөл нь Оюутолгойн дараа байгуулагдаж буй хоёр дахь том хөрөнгө оруулалтын гэрээ. Энэхүү гэрээнд Монголын тал төслийн хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн үүрэг хүлээхгүй, эдийн засаг, техник технологийн ямарваа эрсдэлгүй хамтын ажиллагааны нөхцөлтэй юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол улс өгөөжөө шууд хүртэнэ гэж ерөнхий нөхцөлд тусжээ. Мөн гэрээнд төслийн гүйцэтгэлд ажиллах нийт ажиллагсдын 96 хувь нь Монгол ажилчид байх бөгөөд гадаадын мэргэшсэн ажилтан Монголын мэргэшсэн ажилтан ижил цалин авна гэж заажээ. Ураны гэрээ зурагдаж хэрэгжиж эхэлснээр уран, зэс, алт, нүүрс гээд уул уурхайн экспортын бүтээгдэхүүн төрөлжиж гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татах, улсын эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц дараа, дараагийн том төслүүд урагшлах жим болж манай улсын эдийн засагт том нөлөө үзүүлэх болно гэж мэргэжилтнүүд үзэж байна. Өнөөдөр уран олборлож экспортолж буй томоохон үйлдвэрлэгч орноор Казахстан, Канад, Австрали зэрэг орнуудыг нэрлэж болно.
“Монголд Уран олборлох үйл ажиллагааг Усанд уусгах технологиор(In-situ leaching, ISL)олборлоно”
Усанд уусгах технологи
Усанд уусгах технологи нь хамгийн сүүлийн үеийн болон хөнгөн арга юм. Энэ нь газарт байгаа ураны хүдрийг газарт суурилсан химийн бодисоор уусгаж, гарган авдаг арга юм. Энэхүү арга нь байгаль орчны хохирол хамгийн бага арга юм. Мөн урантай газрын орчин хортой байдаг бөгөөд усыг нь ахуйн хэрэглээнд хэрэглэж болдоггүй. Тиймээс тэр орчны усыг уран олборлохоос өөрөөр ашиглаж болдоггүй байна.
Тэгвэл уран олборлолт нь байгальд хэр хор хөнөөлтэй вэ?
Энэ төсөлд хэрэглэх технологи нь газар доор уусган олборлох олборлолт бөгөөд байгаль орчинд хамгийн бага нөлөөлөл үзүүлдэг байна. Тус технологийн онцлог нь уурхайн нүх үүсгэдэггүй, газар доор уурхай байгуулах шаардлагагүй, уран олборлох хүдрээ газрын гадарга дээр ил гаргаж ирдэггүй тул хүдрийн хаягдлын менежментийн асуудал үүсдэггүй. Уурхайн олборлолт дуусаад нөхөн сэргээлт хийхэд тухайн газрыг уурхайн өмнөх байгалийн унаган төлөвт буцаагаад аваачих бүрэн боломжтой аж. Уг технологиос байгальд үлдэх ул мөр хамгийн бага, мөн хамгийн бага эрчим хүч, хамгийн бага хэмжээний ус ашигладаг байна. Тиймдээ ч өнөөдөр дэлхийд олборлож байгаа нийт ураны 50 хувийг газар доор уусган олборлох энэ технологиор олборлож байна.
Ураны олборлолттой холбоотойгоор иргэд цөмийн хаягдлын тухай, түүний хор нөлөөний тухай айдаст автаад буй. Тэгвэл шар нунтаг экспортолж буй Монгол улсад цөмийн хаягдал үлдэх үү?
Уран олборлож буй бүх улс ураныг цөмийн цахилгаан үйлдвэрлэгч компаниудад экспортолдог. Цөмийн цахилгаан үйлдвэрлэгч компаниуд тухайн ураныг цахилгаан эрчим хүч гарган авахдаа ашигладаг. Тийм учраас цахилгаан үйлдвэрлэгч компаниуд ашиглаж байгаа ураны бүтээгдэхүүн болон цөмийн цахилгаан станцын хаягдлаа хариуцдаг байна. Үүнийг олон улсын эрх зүйн зохицуулалтаар цөмийн түлшний хаягдлыг уран экспортолж байгаа улс руу буцааж илгээхийг хоригложээ. Монгол улс одоогоор цөмийн цахилгаан станцгүй учир уранаа олборлоод ашиглах боломжгүй буюу зөвхөн гадагшаа экспортлох учир одоогоор цөмийн хаягдалд санаа зовох зүйлгүй юм. Монголоос авсан шар нунтаг ойрын 50 жилд Европын орнуудад цахилгаан эрчим хүч болох юм.
Уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг дэлхий нийтээрээ тэмцэж байгаа энэ үед Монгол Улс ногоон эрчим хүчний түүхий эд экспортлохын зэрэгцээ хэрэглэгч болох ч боломжтой.
Уран нь нүүрсхүчлийн хий ялгаруулахгүйгээр цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх боломжийг олгодог. Гэвч өнөөдөр Монгол Улс эрчим хүчний хэрэгцээний ихээхэн хувийг шатах ашигт малтмалаар үйлдвэрлэн гаргаж байгаа. Ингэж эрчим хүч үйлдвэрлэх нь нүүрстөрөгчийн хий ихээр ялгаруулж агаарын бохирдлыг бий болгодог. Өнөөдөр Улаанбаатар хотын тулгамдаж буй хамгийн том асуудал бол мэдээж агаарын бохирдол. Тиймдээ ч цаашид Монгол Улс эрчим хүчээ шатах ашигт малтмалаар биш өөр бусад эрчим хүчний эх үүсвэрээр орлуулах сонголтыг хийх зайлшгүй нөхцөлтэй ч тулгарч мэднэ. Магадгүй сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн зэрэгцээ цөмийн эрчмийг ч ашиглаж болох юм. 2022 оны нэгдүгээр сард Европын холбоо цөмийн эрчим хүчийг ногоон эрчим хүч гэж зарласан. Цаг уурын дулаарал хүлэмжийн ялгаралтай тэмцэх арга бол цөмийн эрчим хүчийг хөгжүүлэх юм. Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байрлах Зөөвч-Овоо, Дулаан-Уул, Өмнөт зэрэг орд газруудаас олборлох шар нунтаг нь цөмийн түлш болсноор хүн төрөлхтний өмнө тулгарч буй асуудалд оруулж буй хамгийн том хөрөнгө оруулалт болно.
Цөмийн эрчим хүч гэж юу вэ?
Цөмийн эрчим хүчний гол давуу тал нь жилийн 365 хоногт, өдөр, шөнийн аль ч цагт, салхи байгаа үгүйгээс үл хамааран нүүрстөрөгчийн хий ялгаруулалгүйгээр цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэдэг. Хүн төрөлхтний өмнө тулгараад байгаа хамгийн том сорилт болох уур амьсгалын дулаарлыг шийдвэрлэхэд цөмийн эрчим хүчний оруулах хувь нэмрийг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрөөд буй. Энэ шалтгаанаар ОХУ, Канад, БНХАУ, Англи, АНУ, Пакистан, Египет зэрэг олон улс цөмийн эрчим хүчийг ашиглах шийдвэр гаргаж байна.
“Ураныг газар доор уусган баяжуулахтай холбоотой цацрагийн хордлого үүссэн нэг ч тоиолдолд өнөөдрийн байдлаар дэлхий нийтэд бүртгэгдээгүй байна”
Ийнхүү Л.Оюун-Эрдэнийн ЗГ 14 мега төслийн эхний хоёр том гэрээг хөдөлгөж, ажил хэрэг болгож эхэллээ.
